Bài viết dưới góc nhìn của nhà sản xuất: mỗi quyết định về việc phân bổ ngân sách là một lần đánh đổi và không phải lúc nào cũng đúng.
Chúng tôi – những nhà sản xuất thường bị tưởng là “chỉ cần làm đúng kỹ thuật, tốt nhất, xịn nhất hay nói ngắn gọn là sản phẩm tốt nhất”. Nhưng thực tế, sản xuất là nơi mà mọi thứ va vào thực tiễn. Là nơi tiền hóa thành nguyên liệu, thành lỗi sai, thành thời gian đứng máy và thành áp lực về tiến độ, số lượng, chất lượng. Và là nơi mà nếu ngân sách không đủ sản phẩm không thể sinh ra. Càng không thể sống lâu.
Có sản phẩm tốt, xịn trên tay – chưa chắc có được thị trường
Tôi nhớ rõ một sản phẩm chúng tôi từng rất tự hào: một dòng hộp quà giấy mỹ thuật cao cấp cho dịp Tết, làm bằng nguyên liệu tái chế, phối ghép tay, tỉ mỉ từng nếp gấp, từng lớp mực. Đội thiết kế rất tâm huyết. Xưởng chuẩn bị kỹ lưỡng. Đơn vị sản xuất đóng gói riêng từng công đoạn. Khi cầm trên tay, ai cũng khen. Nhưng rồi sao? Chúng tôi không bán được đúng như kỳ vọng.
Vì lúc ấy, chúng tôi nghĩ rằng: ra được sản phẩm là xong. Sản phẩm đủ đẹp, đủ chỉn chu thì sẽ tự “nói chuyện với thị trường”. Nhưng không. Đẹp không đồng nghĩa với dễ bán. Và điều đau nhất là lúc phát hiện: sản phẩm tốt nhưng không có ngân sách để chạy thử, không có tiền để test thị trường nhỏ, cũng không còn quỹ cho việc làm lại lô tiếp theo nếu cần chỉnh sửa. Chúng tôi đã dùng quá nhiều ngân sách cho “sự hoàn hảo ngay lần đầu tiên”.
Sản xuất không chỉ cần tiền, mà cần cả sự linh hoạt về dòng tiền
Làm sản xuất khác với làm mô hình thử nghiệm. Tất cả quyết định đều phải cụ thể: nguyên vật liệu là gì, lấy bao nhiêu, trả khi nào, nhân công bao nhiêu người, mỗi ca bao nhiêu giờ, lỗi bao nhiêu phần trăm có thể chấp nhận, xử lý hàng hỏng thế nào. Mỗi lựa chọn đều đi kèm với ngân sách. Và phần lớn sai lầm là lấy hết ngân sách để “ra hàng” mà không tính đến “xử lý sau khi ra hàng”.
Trong thực tế, ngân sách sản xuất nên được chia ra nhiều lớp: tạo mẫu – sản xuất thử – sản xuất chính – kiểm lỗi – điều chỉnh – hoàn thiện. Nhưng hầu hết chủ doanh nghiệp chỉ thấy một dòng duy nhất: “chi phí sản xuất”. Và khi ngân sách dồn hết vào lớp thứ ba (sản xuất chính), thì bất kỳ điều chỉnh nào ở bước thứ tư (kiểm lỗi) đều là một “đòn giáng tài chính”.
Tôi từng phải đứng giữa hai lựa chọn: chấp nhận giao hàng sớm nhưng màu in lệch 5%, hoặc in lại toàn bộ lô giấy trong 2 ngày cận Tết – tốn thêm gần 40 triệu, mà chưa chắc khách đồng ý dời lịch giao. Cuối cùng, chúng tôi chọn… in lại, vì giữ uy tín lâu dài. Nhưng khi đó, doanh nghiệp mới thấy: không phải vì sản phẩm kém, mà vì ngân sách không linh hoạt, nên mọi quyết định đều đau đớn.
Phân bổ ngân sách trong sản xuất là bài toán liên hoàn
Không có chuyện tách biệt “phần sản xuất” với “phần sau đó”. Bởi nếu sản phẩm tốt nhưng không còn tiền để trưng bày tử tế, để vận chuyển an toàn, để chụp hình đúng concept – thì sản phẩm ấy sẽ bị “cắt chân” trước khi kịp chạy. Một chiếc áo đẹp, mà gắn nhãn lệch, bọc túi nhăn nhúm cũng dễ bị đánh giá thấp.
Thế nên, người làm sản xuất không chỉ cần làm “đúng kỹ thuật”, mà phải biết nhường chỗ cho các phần ngân sách “khác mình” mà lại “quan trọng không kém mình”. Phải học cách làm ra một sản phẩm vừa đủ tốt trong một ngân sách cho phép để phần còn lại còn có đất sống. Và đây chính là điều mà tôi, một người sống 12 năm trong nhà xưởng mất rất lâu mới hiểu được.
Làm ra cái mình muốn, hay cái thị trường cần?
Nhiều sản phẩm chết không phải vì chất lượng kém, mà vì không ai hiểu chúng để mà chọn. Chúng tôi từng làm một dòng bao bì tái chế rất thông minh, có thể gấp lại nhiều lần, tiết kiệm diện tích và tái sử dụng. Nhưng chi phí để tạo khuôn quá cao. Với đơn hàng 1.000 hộp thì chi phí vượt mức lợi nhuận của khách hàng gấp đôi. Và rồi sản phẩm ấy nằm mãi trên kệ mẫu.
Chúng tôi đau lòng vì làm ra được một thứ rất hay. Nhưng người tiêu dùng không cần một thứ “rất hay” nếu nó không giải quyết vấn đề của họ. Thị trường cần một sản phẩm vừa tay, vừa giá, vừa trải nghiệm. Để sản xuất được điều đó ngân sách không nên là “giới hạn sáng tạo” mà phải là “bản đồ hợp lý để sáng tạo sống sót”.
Từ người làm đến người sống cùng sản phẩm
Tôi không còn nhìn sản phẩm là thứ “mình làm ra rồi bán đi”. Tôi nhìn nó như một sinh linh sống mình nuôi được thì nó sống, mình ép quá thì nó chết giữa đường. Và để nuôi được, mình phải biết giới hạn, biết lựa chọn. Biết chấp nhận một vài góc chưa hoàn hảo để đảm bảo sản phẩm được sinh ra và trưởng thành trong ngân sách cho phép.
Tôi tin: làm sản xuất là học cách chịu trách nhiệm. Và ngân sách chính là nơi mình học sâu nhất điều đó. Không có ngân sách đủ và đúng, thì dù người thợ giỏi đến đâu sản phẩm cũng chỉ là giấc mơ dang dở.
