Sâm đang dần trở thành biểu tượng cho sự giàu có và quyền lực. “Sâm cho người giàu”, còn “thuốc bổ” – nếu có – mới dành cho người nghèo. Trong khi các sản phẩm từ sâm Việt như sâm Ngọc Linh được giới thượng lưu săn đón như báu vật, thì đại đa số người dân vẫn chưa từng một lần nhìn thấy sâm thật ngoài đời. Có phải chăng, giữa lòng đất Việt, đang tồn tại một nghịch lý cay đắng: thứ dược liệu quý giá này chỉ sinh ra để phục vụ số ít?
Sâm – từ thuốc bổ dân gian thành biểu tượng xa xỉ
Cách đây vài thập kỷ, khi người dân vùng núi Quảng Nam hay Kon Tum kể về sâm, họ gọi nó đơn giản là “cây thuốc giấu” – một vị thuốc rừng quý được đào lên chữa bệnh cho người ốm. Nhưng ngày nay, cũng chính loại cây đó – giờ mang tên mỹ miều là sâm Ngọc Linh – đang được rao bán với mức giá 100 triệu đồng/kg, được đóng trong hộp gỗ sang trọng, trở thành món quà ngoại giao, biểu tượng của “đẳng cấp”.
Người giàu mua sâm để bồi bổ, để làm quà biếu cha mẹ, sếp lớn hay đối tác. Người nổi tiếng khoe uống sâm hằng ngày để “khỏe đẹp từ bên trong”. Còn người dân – phần đông dân số – đứng ngoài cuộc, vừa tò mò, vừa mặc định rằng sâm “không dành cho mình”.
Phân tầng y tế từ… củ sâm
Sự phân tầng xã hội trong y tế vốn đã hiện hữu từ lâu – khi người có tiền được tiếp cận dịch vụ tốt, thuốc xịn, bác sĩ giỏi, còn người nghèo phải chờ đợi, xếp hàng, và chấp nhận thuốc rẻ tiền. Nhưng nay, đến cả thứ được gọi là “dược liệu quốc bảo” cũng đang tái hiện chính sự bất công ấy.
Nhiều khảo sát chỉ ra: hơn 80% người dân chưa từng tiếp xúc với sâm Ngọc Linh – không phải vì họ không tin vào công dụng, mà vì họ không đủ tiền. Có người thậm chí còn nghĩ sâm chỉ tồn tại… trên tivi. Trong khi đó, các bệnh mãn tính, suy nhược, hậu Covid, thiếu sức đề kháng – lại đang diễn ra phổ biến ở chính nhóm người lao động, người già, người nghèo.
Giá trị thật hay chiêu bài tiếp thị?
Chúng ta không phủ nhận: sâm Ngọc Linh có giá trị dược liệu cao – đã được nghiên cứu khoa học chứng minh. Nhưng câu hỏi đặt ra là: giá hiện tại của sâm phản ánh giá trị thật, hay đang bị thổi phồng bởi truyền thông và chiến lược tiếp thị?
Thị trường hiện nay chứng kiến sự bùng nổ các sản phẩm “cao cấp” từ sâm: viên hoàn, cao sâm, nước sâm, kẹo sâm, thậm chí cả mỹ phẩm. Nhưng gần như tất cả đều định vị ở phân khúc cao cấp. Rất hiếm doanh nghiệp đầu tư vào các dòng sản phẩm phổ thông, phổ cập kiến thức, hoặc hỗ trợ y tế cộng đồng. Sâm trở thành một biểu tượng giàu sang hơn là một tài nguyên y tế.
Nhìn sang Hàn Quốc: Sâm cho toàn dân
Hàn Quốc là quốc gia nổi tiếng với nhân sâm – và họ đã làm một việc mà Việt Nam nên học: biến sâm thành một phần trong chiến lược y tế công cộng. Từ trường học, quân đội, đến bệnh viện đều có các chế phẩm từ sâm. Người dân Hàn có thể dễ dàng mua viên ngậm sâm, trà sâm ở siêu thị với giá chỉ vài đô.
Không phải ngẫu nhiên mà tuổi thọ trung bình của người Hàn nằm trong top đầu thế giới. Họ xem sâm là sản phẩm y học dân tộc – không phải hàng xa xỉ. Và quan trọng hơn: họ dùng được.
Khi nào “sâm cho người giàu” trở thành “dược liệu cho toàn dân”?
Nếu tiếp tục chạy theo hình ảnh xa xỉ, nếu tiếp tục để thị trường tự do đẩy giá sâm lên trời mà không có sự điều tiết của nhà nước, thì sâm sẽ mãi mãi chỉ phục vụ người giàu. Điều này không chỉ phản ánh một bất công trong phân phối tài nguyên, mà còn là một thất bại trong chính sách y tế cộng đồng.
Chúng ta có thể bắt đầu từ những việc nhỏ:
– Tạo ra các dòng sản phẩm sâm với liều lượng vừa phải, giá thành hợp lý.
– Đưa sâm vào hệ thống y tế dự phòng ở tuyến xã/phường.
– Giáo dục cộng đồng về cách dùng sâm đúng cách, đúng liều, không thần thánh hóa.
Sâm không thể chỉ là niềm tự hào quốc gia – sâm phải phục vụ người dân Việt Nam trước tiên. Và muốn vậy, câu hỏi “Bao giờ sâm cho người giàu mới trở thành thuốc bổ cho người nghèo?” – cần có câu trả lời từ cả nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng.
