Khi nói đến khoảng cách giữa người thành thị và nông thôn, chúng ta thường hình dung đó là những con đường đèo quanh co, những chuyến xe dài hàng giờ. Nhưng với “sâm”, đặc biệt Sâm Ngọc linh – một biểu tượng cho sức khỏe và thịnh vượng – khoảng cách ấy còn sâu hơn cả địa lý: đó là sự chênh lệch trong hiểu biết, tiếp cận và niềm tin về giá trị thật của loại dược liệu quý này.
1. Sâm- Sâm Ngọc Linh – Sự khác biệt ngay từ nhận thức
Tại một buổi hội chợ ở Đà Nẵng, chị Lê Thị Hà – một giáo viên tiểu học đến từ huyện Nam Trà My (Quảng Nam) – dừng lại rất lâu trước gian hàng trưng bày sâm Ngọc Linh. “Ở quê mình trồng sâm, nhưng nói thật là ít người biết nó quý tới mức nào. Bà con chủ yếu trồng theo hợp tác xã, có ai chỉ rõ công dụng, liều lượng đâu. Họ bán, rồi người khác dùng,” chị chia sẻ, ánh mắt đầy sự băn khoăn. Chị kể rằng nhiều người trong làng vẫn xem sâm chỉ là một cây dược liệu bình thường, không có giá trị đặc biệt.
Ở các thành phố lớn như Hà Nội, Sài Gòn, sâm lại được coi là một “bảo vật” cho sức khỏe, từ lâu đã được biết đến như món quà biếu quý giá trong các dịp lễ tết, hay thậm chí là món ăn bổ dưỡng trong mỗi gia đình. Các cửa hàng, siêu thị lớn luôn có mặt những hộp cao sâm Ngọc Linh, sâm tươi, với giá trị lên tới hàng triệu đồng. Sự đối lập này không chỉ phản ánh một chênh lệch về giá trị vật chất, mà còn là sự khác biệt sâu sắc trong nhận thức về loại thảo dược này.
2. Tại sao người vùng sâm lại ít dùng sâm?
Một trong những nguyên nhân chính là yếu tố kinh tế. Với mức giá dao động từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng cho một lạng sâm chuẩn, đây là món hàng xa xỉ đối với đa số người dân sinh sống tại nơi trồng sâm. Họ quen thuộc với cây sâm như một nông sản để bán đi, chứ không phải để dùng.
Anh Hồ Văn Tính – một cán bộ xã ở Kon Tum – kể rằng, trong đợt dịch Covid-19, nhiều hộ dân hỏi anh: “Sâm có dùng để tăng đề kháng được không?”. Nhưng ngay cả khi được giải thích công dụng, họ vẫn lắc đầu: “Thôi để dành bán cho người có tiền”.
Điều này không chỉ phản ánh sự thiếu hụt thông tin về công dụng và lợi ích sức khỏe của sâm mà còn là một vấn đề lớn về tiếp cận và giá trị sản phẩm. Người dân bản địa chưa cảm nhận hết giá trị của cây sâm, và nếu có, thì cũng khó lòng chi trả cho những sản phẩm cao cấp. Sự chênh lệch này càng rõ rệt khi so sánh với các khu vực thành thị, nơi mà sâm được tiêu thụ chủ yếu dưới dạng cao cấp, đắt đỏ.
3. Vai trò của truyền thông và giáo dục cộng đồng
Việc “dân vùng sâm không dùng sâm” không chỉ là bài toán thu nhập mà còn phản ánh một khoảng trống trong truyền thông y tế cộng đồng. Những chương trình truyền hình giới thiệu công dụng sâm thường nhắm đến tầng lớp trung lưu thành thị, nhưng lại ít chú trọng đến việc đưa thông tin này tới tận các khu vực trồng sâm. Trong khi đó, người dân trồng sâm lại chưa được hướng dẫn kỹ lưỡng về cách sử dụng – hoặc đơn giản là không thấy mình có quyền tiếp cận nó.
Một cán bộ Y tế huyện Nam Trà My chia sẻ: “Tôi nghĩ nếu có những chương trình hướng dẫn đơn giản, dễ hiểu, và phân phối sâm dạng phổ thông cho người dân, thì họ sẽ bắt đầu dùng và trân trọng hơn loại cây này.”
Những chương trình truyền thông, nếu được thiết kế một cách hợp lý và sáng tạo, có thể đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao nhận thức về sâm, không chỉ đối với người dân thành thị mà cả với người dân sống tại các khu vực trồng sâm. Ngoài ra, chính sách hỗ trợ người dân trồng sâm, giúp họ hiểu và tự tin sử dụng sản phẩm ngay tại chính quê hương mình, có thể là một giải pháp hiệu quả.
4. Từ khoảng cách đến cơ hội
Khoảng cách trong tiếp cận sâm không chỉ là thách thức, mà còn là cơ hội để các mô hình xã hội – y tế – thương mại phối hợp. Khi người dân địa phương hiểu và dùng chính sản phẩm mình làm ra, giá trị sẽ được giữ lại nhiều hơn tại nơi khai sinh ra nó. Không phải cứ xuất đi thật xa mới gọi là thành công.
Việc phổ cập kiến thức, đưa sâm vào các chương trình chăm sóc sức khỏe tại cộng đồng trồng sâm, có thể là bước đi đầu tiên để thu hẹp khoảng cách đang tồn tại. Nếu người dân tự tay thu hoạch và sử dụng sâm, không chỉ giúp họ cải thiện sức khỏe mà còn tạo thêm nguồn thu nhập ổn định hơn từ chính sản phẩm của mình.
